Top 5 # Ý Nghĩa Từ Dấu Chân Địa Đàng Xem Nhiều Nhất, Mới Nhất 2/2023 # Top Trend

Âm nhạc của Trịnh Công Sơn xuất phát từ nỗi buồn có tính cách chung thẩm như vậy, cùng với cái nhìn âm u của anh ném ra khắp thế giới, bất cứ chỗ nào đôi mắt của anh từng hướng đến, kể cả cõi tình. Mà người ta có lí khi nghĩ về cuộc đời của Sơn như một hiện hữu không thể có niềm vui.

Minh họa: Thái Ngọc Thảo Nguyên

Sau khi triển khai tất cả ý nghĩa của một hiện hữu vào nghệ thuật, Trịnh Công Sơn chỉ nhìn thấy còn lại trong tay mình một chút vôi kết tủa của nỗi cô đơn. Có thể nói rằng nỗi cô đơn là không khí tản mạn khắp trong nhạc Trịnh Công Sơn, và là “tội tổ tông” con người phải gánh chịu từ thuở sơ sinh, và không thể nói gì khác. Có thể nói ngay rằng nỗi cô đơn của phận người là một đóng góp quí báu của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn cho cảm hứng âm nhạc Việt Nam một thời. Trong khi mãi dồn sức cho cuộc chiến tranh chống ngoại xâm, nhiều người đã quen với những lời hô hùng tráng mà quên đi rằng con người là một gã lữ hành đi trong sa mạc. Nhưng một nền nghệ thuật đánh rơi mất nỗi cô đơn của phận người chưa phải là một nền nghệ thuật hoàn hảo.

Bóng dáng nhân loại gần gũi và thân thiết nhất đối với con người trong tuổi sơ sinh chính là hình bóng của người mẹ. Trong hầu khắp các ca khúc của anh, Trịnh Công Sơn thường dùng từ Mẹ khi nói về Tổ quốc hoặc quê hương. Tổ quốc của Sơn là một đất nước đổ vỡ vì chiến tranh, là một quê hương mịt mù trong khói lửa (Gia tài của mẹ), là những bà mẹ quê bỏ hoang ruộng vườn, ngẩn ngơ nhìn trái quả trên tay, nhớ về “một giàn đầy hoa” (Người mẹ Ô Lý). Tình cảm đau thương về Tổ quốc là một cảm hứng lớn trong nhạc Trịnh Công Sơn, đã làm cho anh mất ngủ, héo hon suốt tuổi thanh xuân, và từ đó, chín muồi thành thái độ phản chiến trong nhạc của Trịnh Công Sơn. Nội dung phản chiến tuy nhất thời đã làm một số người không bằng lòng, nhưng đó vẫn là tư duy chủ yếu của Trịnh Công Sơn trong ba tập: Ca khúc da vàng, Phụ khúc da vàng, Kinh Việt Nam, và là một nét nhân bản xứng đáng với nhân cách của một người công dân đối diện với một cuộc chiến quá dữ dằn và kéo dài. Chính Nguyễn Trãi, danh nhân văn hóa thế giới (do Liên hiệp quốc bầu chọn) đã từng nói “hòa bình là gốc của nhạc” dù ông đã đi qua cuộc kháng chiến chống Minh với tất cả hăm hở của một người chiến sĩ. Và trên con đường số Chín đầy máu lửa của một thời, đã từng có những người lính Mỹ đứng dàn hàng ngang, không chịu đi hành binh để phản đối chiến tranh. Ở đây, chúng ta thấy hậu quả quyết liệt và lâu dài của hành động phản chiến đó, và bây giờ bất cứ nơi đâu trên thế giới có tiếng súng của kẻ gây chiến, người ta lại thấy cần có hành động phản chiến như những người lính Mỹ nói trên. Vậy phản chiến không hề là một thái độ hèn nhát của những kẻ không dám xung trận, mà là hành vi dũng cảm của những người không muốn dùng máu lửa nhằm dập tắt một thảm kịch máu lửa đang diễn ra khắp nơi. Đây là một ít hồi quang xa xôi của tuổi sơ sinh mà chúng ta có thể tìm thấy trong sự nghiệp âm nhạc của Trịnh Công Sơn.

Tôi muốn dừng lại ở đây trong khoảnh khắc để giải bày lòng biết ơn của cuộc đời đối với vai trò đặc biệt quan trọng của Người Mẹ.

Tôi sung sướng được tiếp xúc gần gũi với thân mẫu Trịnh Công Sơn trong nhiều năm kết bạn với anh, và được hưởng sự ngọt ngào từ trái tim người mẹ của bà. Bà người nhỏ nhắn, dịu dàng. Tuy phải xoay xở lo cho cả gia đình, bà vẫn chăm lo cho tám người con ăn học đàng hoàng, và lúc nào bà cũng giữ được phong thái ung dung. Thỉnh thoảng, bà vẫn phì phèo một điếu thuốc Kent trên môi, và tiếp chuyện một cách thành thạo những người bạn cùng lứa tuổi của con bà lúc Sơn đi vắng. Dù con trai (Trịnh Công Sơn) đã lớn gần 50 tuổi, bà vẫn dành cho Sơn một tình yêu thương đằm thắm và sự chăm sóc tỉ mỉ như đối với một đứa trẻ; và đáp lại về phía mình, Trịnh Công Sơn cũng dành cho mẹ một niềm yêu mến và kính trọng. “Khi một người mất mẹ ở tuổi 50 – Sơn viết – điều ấy có nghĩa là không còn gì có thể dàn xếp được. Cái sa mạc để lại trong lòng bạn cứ thế mỗi ngày lan rộng ra và cõi lòng bạn thì tan nát như một cánh đồng xanh tươi vừa trải qua một cơn bão lớn” (Trịnh Công Sơn, thủ bút để lại). Tôi cho rằng nhiều nét trong tính cách của Trịnh Công Sơn là thừa hưởng từ bà, thí dụ như sự tế nhị, tính dịu dàng và lòng bao dung. Và với một người chuyên viết tình khúc như Trịnh Công Sơn, ta có thể nói rằng một người tình mang đến cho ta thật nhiều ngọt ngào pha lẫn chút cay đắng, còn tình yêu của người mẹ thì chỉ có sự cưu mang, và trái tim nhân từ mà thôi. Một người tình luôn tự đặt mình trong quan hệ biện chứng giữa cho và nhận, trong khi tình yêu của mẹ chỉ diễn ra trong một chiều của lòng từ tâm mà thôi. Chúng con xin triệu lần biết ơn mẹ, ôi người mẹ tuyệt vời, Nam Mô Đại Từ Đại Bi Quan Thế Âm Bồ Tát! Phải có một người mẹ từ mẫu như thế, và phải có một đàn em trìu mến như thế mới có một tài năng kiệt xuất như nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Không lạ gì bóng dáng của người mẹ thường hiện ra trong bài hát của Trịnh Công Sơn, hiện ra thấp thoáng trong hầu khắp mọi bài hát hoặc hiện ra thành một tượng đài toàn vẹn, như Người mẹ Ô Lý, Ngủ đi con, Ca dao mẹ, Huyền thoại mẹ…

“Huyền thoại mẹ” – SH số 12/4-1985

Trời buông gió và mây về ngang bên lưng đèoloài sâu ngủ quên trong tóc chiều

Mùa xanh lá

Cuộc đời đó nửa đêm tiếng ca lên như than phiền Bàng hoàng lạc gió mây miền Trùng trùng ngoài khơi nước lên sóng mềm Ngựa buông vó người đi chùng chân đã bao lần Nửa đêm đó lời ca dạ lan như ngại ngùng Vùng u tồi loài sâu hát lên khúc ca cuối cùng Một đời bỏ ngõ đêm hồng Ngoài trời còn dâng nước lên mắt em Tiếng ca bắt nguồn từ đất khô từ mưa gió từ vào trong đá xưa Ðến bây giờ mắt đã mù Tóc xanh đen vầng trán thơ Dòng sông đó loài rong yên ngủ sâu Mới hôm nào bão trên đầu Lời ca đau trên cao Ngàn mây xám chiều nay về đây treo lững lờ Và tiếng hát về ru mình trong giấc ngủ vừa Rồi từ đó loài sâu nửa đêm quên đi ưu phiền để người về hát đêm hồng địa đàng còn in dấu chân bước quên.

Về giai điệu của ca khúc tôi thấy nó có những lúc vút cao như gió, đưa ta lên đỉnh núi, nơi mà con người cho đó có cổng trời. Có những khi thì thầm như tiếng sóng, tiếng côn trùng trong đất sâu. Có những lúc lướt đi nhẹ nhàng như gió xuân, như bước chân phiêu du. Bao trùm bài hát đó là một cảm xúc buồn suy tư, suy tư về sự tồn tại, sự đau khổ của bước chân địa đàng. Qua các từ “than phiền” “ngại ngùng” “chùng chân” “nước lên mắt em” “ưu phiền” “lời ca đau”… ta cảm nhận được điều này.

Hình ảnh trong bài hát rất giản dị, gần gũi quen thuộc; Đó là gió, mây, sóng, sâu, lá, rong… Với cách sử dụng của Trịnh, cộng với chất men thần kỳ của giai điệu ta bỗng thấy nó đẹp một cách hoang sơ, huyền diệu và truyền tải những ý nghĩa rất nhân văn.

Nghe ca khúc ta có thể tưởng tượng đôi chút về hoàn cảnh sáng tác như sau: Kẻ du ca tên Trịnh một chiều lỡ bước, dừng chân bên lưng đèo, xa xa là biển cả. Không gian bao la, con người nhỏ bé lại càng bé nhỏ hơn. Lữ khách không khỏi chạnh lòng, cô đơn, ngậm ngùi về thế thái nhân tình, về kiếp người ngắn ngủi, mong manh. Chẳng thế mà Bà Huyện Thanh Quan đã có bài thơ “Qua đèo Ngang” và bài “Chiều hôm nhớ nhà” cho hậu thế buồn khi hoàng hôn xa xứ (“Dừng chân đứng lại trời non nước/ Một mảnh tình riêng ta với ta… “Kẻ chốn chương đài người lữ thứ/ lấy ai mà kể nỗi hàn ôn”…). Thôi Hiệu (nhà thơ cổ đại TQ) cũng nói về hoàn cảnh trên: “Quê hương khuất bóng hoàng hôn/ Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai”. Có lẽ một chiều nào đó trên con đường vạn dặm đem tiếng hát thức tỉnh trái tim con người, TCS đã ở vào hoàn cảnh tương tự như trên.

“Trời buông gió và mây về ngang bên lưng đèoMùa xanh lá loài sâu ngủ quên trong tóc chiều”

Cách bắt đầu ca khúc thật thú vị! “Trời buông gió…”. Giống như ánh đèn sân khấu bật sáng. Gió buông… và các sự vật bắt đầu “vai” của mình: “mây về…”, “sâu ngủ…”, “nước lên…”, Ngựa buông vó…” “người đi…”…Ca khúc bắt đầu. Chữ “gió” trong bài được ngân cao, sâu và dài, khiến ta cảm nhận được luồng gió đang phơi phới thổi mạnh giữa mênh mông đất trời, mơn man muôn loài từ vô tri đến hữu tri. Ta thấy gió như từ trong lòng mình tràn lên, ngân nga qua thanh quản. Gió thổi “Mây về ngang lưng đèo” hay cũng là Trịnh vì “gió” của nhạc, của ca mà chiều nay cũng phiêu dạt đến đây để ngắm “Mùa xanh lá…”?.”Tóc chiều”là một cách gọi sáng tạo và đẹp. Phải chăng gió chiều, xuôi cành lá của cây, của rừng tung bay giống như suối tóc của thiếu nữ trong chiều cả gió. (Chả thế mà Xuân Diệu đã nói “Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tang/ Tóc buồn buông xuống lệ ngàn hàng…”). Danh từ “tóc chiều” ta tưởng là một nhưng đó là sự kết hợp đầy tinh tế giữa cành lá và gió, của hai sự vật hữu hình và vô hình. Chỉ hai câu thôi mà Trịnh đã đưa ta về một không gian khá đẹp: Hoàng hôn lưng đèo lộng gió, ngàn cây xanh lá giỡn nô, loài sâu yên bình giấc ngủ.

Chiều buông nhanh, bóng đêm trùm xuống, con người rơi vào cái đặc quánh của màn đêm cô quạnh, tưởng lòng người chùng xuống, tắt lặng vào quên lãng như loài sâu ngủ quên. Nhưng một tiếng hát vút lên phá toang màn đêm và tất cả như thức tỉnh. Thức tỉnh trong ý thức về nỗi buồn.

“Cuộc đời đó nửa đêm tiếng ca lên như than phiền Bàng hoàng lạc gió mây miền Trùng trùng ngoài khơi nước lên sóng mềm”

“Cuộc đời đó” là xã hội mà TCS đang sống hay chính là cuộc đời ông. Buồn gì đây? chán gì đây, mà tiếng ca than phiền, ngại ngùng? Từ “như”cho ta biết đây là cảm nhận chủ quan của TCS về lời ca. Ông nghe và cảm thấy như thế. Quan tâm một chút đến năm sáng tác của ca khúc này ta sẽ hiểu được những ẩn ức trong ca từ. Bài hát viết năm 1964. Lúc này Mĩ đang leo thang chiến tranh ở miền Nam, chuẩn bị mở rộng đau thương chết chóc ra toàn Việt Nam. Chính quyền Sài Gòn vào đêm khuya (khoảng 9, 10 giờ) thường có chương trình phát thanh Dạ Lan. Qua làn sóng radio, binh lính ngụy và quần chúng thường được nghe những ca khúc “nhạc vàng” (Những bài hát có nhạc điệu và ca từ buồn, ủy mị, lâm ly. Có thể vào một đêm nào đó Trịnh cũng đã buồn khi nghe những ca khúc trên và nó đã tạo thêm cảm hứng cho ông viết bài hát này chăng? Điều này ta có thể chắc chắn hơn khi biết nhan đề chính thức ban đầu của nó chính là “Tiếng hát Dạ Lan”. Quê hương đau, nắng hạ cũng buồn, nước sông ngăn đôi sơn hà, còn gì vui? Lúc này TCS đang sống tại miền Nam, ông từng bị chính quyền Sài Gòn bắt bớ, cấm đoán nhiều điều bởi các ca khúc và thái độ phản chiến của mình. Chính vì thế khi nghe những lời ca buồn, ủy mị, ông cũng như bao người Việt thời đó sao mà không cảm thấy như than, như phiền, như ngại ngùng cho kiếp mình, đồng bào mình, dân tộc mình. Có lẽ đây chỉ là một yếu tố để ta rõ hơn đôi chút về ca từ trong bài. Nhưng “Dấu chân địa đàng” của TCS đã vượt qua yếu tố thời sự, thời gian đem đến sự say mê cho nhiều thế hệ. Điều gì đã làm nên điều đó? Theo tôi khi nghe Trịnh ta tìm thấy ta thấp thoáng sau những ca từ có vẻ huyền bí, khó hiểu của ông.

Hai câu tiếp theo là một tâm trạng buồn rất Trịnh:

Trùng trùng ngoài khơi nước lên sóng mềm”

Bàng hoàng là một tâm trạng ngỡ ngàng, sững sờ, choáng váng không thể làm chủ được tâm hồn. Nhìn lại mình Trịnh bất chợt ý thức về kiếp du ca. Một lần nữa ta thấy hình tượng mây xuất hiện, nếu ở trên mây về neo ngang lưng đèo thì ở đây mây “bàng hoàng lạc gió”. Trịnh đã ngầm ẩn dụ mình với mây, nếu “gió” của ca, của nhạc đưa Trịnh phiêu du khắp cõi đời, thì “gió”của đời cũng xô đẩy Trịnh phiêu bạt không ngờ. “Mây miền” là một danh từ mới của ông. Ta thường quen với các loại mây giông, trắng, đen, xám…chưa bao giờ nghe mây miền. Vậy mây miền là loại mây gì? Không thể định nghĩa theo lý tính được ta chỉ có thể hiểu được bằng cảm tính. “Mây miền” gợi cho ta nghĩ đó là một đám mây lang thang nay vùng này, mai miền nọ, ngao du khắp đất trời, sông núi. Trịnh ví đời nghệ sĩ của mình như một đám mây cũng khá hợp lý. Mây có lúc lang thang lững lờ, có lúc nhẹ nhàng phơi phới, lại có khi bàng hoàng lạc gió…Câu trên nói lên cái cảm giác bất chợt ý thức về kiếp sống giang hồ của ông còn câu dưới thể hiện nỗi lòng của ông: “Trùng trùng… sóng mềm”. Sóng ngoài khơi kia đang lên hay muôn đợt sóng lòng – bao nhiêu buồn vui, suy tư trăn trở đang dâng lên trong lòng tác giả. “Sóng mềm” cho ta biết tâm sự đó không như con sóng bạc đầu cồn cào, gào xé. Nó vẫn đang nhẹ nhàng, nhưng trùng trùng muôn lớp đang lên, tiềm tàng nhiều bí ẩn. Ta chợt nhớ cõi lòng mình cũng có những khi hoang mang, thất vọng. Muôn lớp sóng sầu dâng lên, ta mệt mỏi, chán nản giữa đường đời.

Chính vì vậy mà: “Ngựa buông vó người đi chùng chân đã bao lần”. Giống như “mây miền”, “Ngựa buông vó” khiến ta liên tưởng về những chuyến đi, những con đường. Đường đời đầy khó khăn, khiến ta bao lần mỏi gối chùng chân, mệt mỏi, chán chường, muốn kết thúc tất cả, không muốn bước tiếp. Tiếng ca dạ lan giống như cơn mưa lạnh làm cho lữ khách đường xa thêm mệt mỏi, não nề.

Ta mơ hồ chú ý đến một thứ âm thanh khác, âm thanh bản năng của loài sâu:

“Vùng u tối loài sâu hát lên khúc ca cuối cùng

Vậy là Trịnh đã đưa ta sang một thế giới khác, thế giới của loài sâu với bữa tiệc âm thanh cuối cùng của đời mình. Phải chăng đây là những khúc hoan ca chứ không buồn như tiếng ca dạ lan? Ngay từ đầu Trịnh đã có dụng ý đặt kiếp người và kiếp sâu trong sự tương quan. Câu này và câu thứ hai trong bài rất logic. Do ngủ quên (trong tóc chiều) nên loài sâu một đời bỏ ngõ đêm hồng. “Đêm hồng” theo Trịnh có lẽ là một đêm của ánh sáng, của hạnh phúc, niềm vui, của liên hoan… (khác với đêm đen, ông có riêng một bài hát nhan đề “Đêm hồng”). Chỉ còn đêm cuối thôi, giây phút hiện hữu cuối cùng chốn địa đàng chúng đã kịp cất lên khúc ca của đời mình, kiếp mình. Chúng hát lên, ca lên để khẳng định sự tồn tại của mình. Như Xuân Diệu đã nói: “Thà một phút huy hoàng rồi chợt tối/ Còn hơn là le lói suốt trăm năm” Nếu như kiếp người khoảng trăm năm thì kiếp sâu chỉ ba tháng. Ba tháng so với trăm năm thì quá nhỏ bé, nhưng cũng là một vòng đời. Một đời với một giấc ngủ dài và đêm hồng hát ca, vậy là chẳng có khổ đau muộn phiền. Đời người trăm năm hỏi được bao nhiêu đêm hồng mà nước còn dâng lên mắt em? Trịnh nói nước ngoài trời nhưng phải chăng chính là lệ sầu trong lòng em, trong lòng tôi?

Mây bay vì gió, sóng lên cũng vì gió, nhưng gió bắt nguồn từ đâu? Ta chỉ biết đó là từ đất trời. Cũng như tiếng ca của loài sâu:

“Tiếng ca bắt nguồn từ đất khô từ mưa gió từ vào trong đá xưa”

Bất kì một dân tộc nào trên thế giới cũng đều có ngôn ngữ và không dân tộc nào không biết tạo giai điệu cho ngôn ngữ của mình để có nhạc. Nhạc giống như một bản năng sẵn có. Loài sâu có lẽ cũng như người, chúng sinh ra và sẽ hát ca.(Nếu ai đã từng sống ở thôn quê sẽ biết, những đêm hè trong vắt, đầy trăng sao, gió nhẹ mơn man, ta cứ ngỡ lạc vào một đêm tiền sử với bản hợp tấu của các thanh âm nguyên thủy, huyền diệu của dế, của sâu, của các loại côn trùng, lưỡng cư… thậm chí có người nói những đêm này loài rắn cũng cất lên tiếng hát). Nhưng tiếng côn trùng trong đất, đá, mưa gió không không thể giống nhau, cũng như người ở những vùng khác nhau thì nói tiếng khác nhau. Đời khổ, bế tắc thì tiếng ca nghe ai oán, não nề, đời vui, tươi sáng thì tiếng ca hân hoan, đời trầm tư, sâu sắc thì tiếng ca cũng sâu lắng, suy tư. Đến đây ta rõ hơn ở trên tại sao TCS lại nói:

“Nửa đêm đó lời ca dạ lan như ngại ngùng”

“Cuộc đời đó nửa đêm tiếng ca lên như than phiền”

Chính kiếp người chốn địa đàng còn nhiều khổ đau nên mới sinh ra những lời ca ai oán. Mắt mù và tóc xanh đen trán thơ là hai sinh linh đau khổ điển hình mà TCS lấy ra từ cuộc đời. Họ đang cố tồn tại nơi địa đàng bằng cách cất lên tiếng ca từ cõi lòng khô héo.

Một hình ảnh ta tưởng là rời rạc không ăn nhập đó là hình ảnh loài rong dưới lòng sông. Trịnh đã cố ý dùng định từ “loài” đặt trước sâu và rong , hai hình tượng bé nhỏ, bình thường nhưng cũng là một giống trong vũ trụ như loài người. Nhân hóa loài rong ngủ sâu dưới đáy sông là muốn nói đến sự yên bình, không có khổ đau, sóng gió, đua chen. Nói đến sự yên bình của loài rong phải chăng để tương phản với cuộc sống đầy rẫy muộn phiền của con người, khi mà ấn tượng về những đau khổ trong chiến tranh vẫn khó phai mờ:

“Mới hôm nào bão trên đầuLời ca đau trên cao” Đoạn cuối của bài tác giả trở về với thực tại:

Ngàn mây xám chiều nay về đây treo lững lờ Và tiếng hát về ru mình trong giấc ngủ vừa Rồi từ đó loài sâu nửa đêm quên đi ưu phiền Để người về hát đêm hồng Địa đàng còn in dấu chân bước quên.

Thực tại có vẻ yên bình hơn. Mây tuy xám đó nhưng không nặng nề, lạc gió mà treo lững lờ. Tiếng hát không còn như than phiền, ngại ngùng nữa mà êm đềm đủ đưa ta vào giấc ngủ vừa, tuy không say quên như loài sâu, không ngủ vùi như loài rong nhưng cũng đủ tạm quên đi dấu chân chốn địa đàng mặc dù còn in bước.

Loài sâu sau khi cất lên khúc ca cuối cùng, thì chúng cũng quên đi ưu phiền (phải chăng chúng đã bước lên thiên đàng). Vậy còn loài người chúng ta tại sao không chuẩn bị, không hát đi những đêm hồng, để một mai từ biệt “Địa đàng còn in dấu chân bước quên”.

Bước chân cuối cùng chốn địa đàng được TCS miêu tả thật tinh tế, đó là một giấc ngủ vừa nửa tỉnh, nửa mê, tỉnh đấy mà mê đấy. Phải chăng nó như đời người mơ hồ. Con người sinh ra để in dấu trên mặt đất và trong lòng người, nhưng ta đi rồi ta còn nhớ gì không? Có lẽ tất cả sẽ trở về hư ảo. Đúng như nhan đề, ca khúc như một bức tranh vẽ lại, chụp lại các khoảnh khắc, một vài dấu ấn chốn địa đàng mà theo TCS đó là một buổi chiều đầy mây xám. Đó là những giấc ngủ quên, ngủ sâu, ngủ vừa, đó là những lời ca đau, than phiền, ngại ngùng, và cũng có những đêm hồng hát ca. Hạnh phúc có, đớn đau có… địa đàng là tất cả nhưng rồi tất cả sẽ rơi vào quên lãng. Chúng ta sẽ quên đi ưu phiền vĩnh viễn.

Trịnh Công Sơn sáng tác ca khúc “Dấu chân địa đàng” để nói lên nhận thức của mình đối với cuộc đời, nhạc ông thấm nhuần tư tưởng phi bạo lực, phi chính trị, yêu đời, yêu người, và nhất là hướng thiện, hướng Phật, hòa hợp với vạn vật và vũ trụ.

Trịnh Công Sơn chuyên viết những ca khúc về tình yêu, quê hương và thân phận. Tuy những đề tài đó là quen thuộc với đại chúng nhưng có những bài hát của ông lại không dễ hiểu chút nào. Có lẽ là bởi vì trong ông có nhiều lý giải về cuộc đời từ nhiều góc độ và cảnh giới khác nhau; và ông đã tổng hòa những cách nhìn khác nhau đó vào một ca khúc nhất định và hòa trộn các ca từ theo một cách rất riêng có của ông để tạo nên những tác phẩm độc đáo; và ‘Dấu chân địa đàng’ mà ông sáng tác vào khoảng đầu những năm 60 của thế kỷ trước là một ca khúc như vậy.

Mỗi người nghe, sẽ tùy theo tri thức và cảnh giới của mình mà có những cảm nhận và rung động khác nhau. Nói cách khác, có thể sẽ có nhiều câu chuyện cùng được kể trong một ca khúc của Trịnh Công Sơn. Có thể nói Trịnh Công Sơn là nhạc sĩ có khả năng “thả rơi” một cách dịu dàng những ngôn từ đẹp đẽ vào trong một dòng suối nhạc cũng đẹp đẽ mượt mà.

Người nghe như được tắm mình trong dòng suối nhạc khi thì êm đềm, khi thì mãnh liệt của ông; ca từ trong dòng suối đó có khi như những hòn cuội nhỏ, khi thì lại như những nắm cát vàng lấp lánh, nhưng nhiều khi cũng là những tảng đá lớn đồ sộ chắn ngang dòng chảy. Một khúc suối không nói lên được nhiều điều, nhưng một con suối thì lại mang trong nó cả một sinh mệnh sống mãnh liệt trường tồn. Nhạc của ông rất sang trọng, nhưng lại rất gần gũi, rất đời là vậy! Không gian trong giai điệu của ông mênh mông khoáng đạt mà vận động trôi chảy không ngừng:

Trời buông gió và mây về ngang bên lưng đèo…

có lúc cũng chững lại theo tâm trạng của con người:

Ngàn mây xám chiều nay về đây treo lững lờVà tiếng hát về ru mình trong giấc ngủ vừa

Ông có thể chưa đạt được hiệu quả nhận thức rõ ràng cho thính giả nhưng đã hoàn toàn đạt được hiệu quả cảm xúc và nghệ thuật. Đó là cái hay của nhạc của ông và cũng là mục đích cuối cùng của âm nhạc – làm rung động con tim.

Cái tên bài hát ‘Dấu chân địa đàng’ có lẽ là muốn nói đến những thứ mà một kiếp người phải trải qua và những dấu ấn mà người đó để lại trên thế gian này – một cõi tạm – trước khi có thể lên ‘thiên đàng’. Con đường địa đàng dĩ nhiên là phải có đủ mọi vui buồn sướng khổ. Con đường đời của một người có thể nói là cũng khá dài, khá mệt mỏi để đi cho trọn, dù có những lúc hoan ca nhưng cũng không thể tròn đầy:

Ngựa buông vó, người đi chùng chân đã bao lầnNửa đêm đó lời ca dạ lan như ngại ngùng

Trong hành trình dài mệt nhọc đó, người ta tránh sao khỏi những lúc lo âu, buồn bực đến mất ăn mất ngủ; có những lúc hoang mang cảm giác như mình đang đi trên con đường vô định, chẳng biết là sẽ về đâu khi trước mặt là dồn dập những bão tố phong ba:

Cuộc đời đó nửa đêm tiếng ca lên như than phiềnBàng hoàng lạc gió mây miềnTrùng trùng ngoài khơi nước lên sóng mềm

Con người tự cho mình cao lớn, nhưng đứng trước vũ trụ bao la thì có khác chi một loài sâu nhỏ, sung sướng mãn nguyện trong ngôi nhà dù là bề thế của mình thì trong sự mênh mông của thiên địa, càn khôn thì cũng có hơn gì một con sâu đang nằm yên trong tổ kén đâu; vậy nên mới có cảnh:

Mùa xanh lá, loài sâu ngủ quên trong tóc chiều

Nhân loại sống trong cõi mê, cõi vô minh này cũng có gì đâu khác loài sâu sống trong đêm tối, cứ sinh rồi diệt, sao biết được ý nghĩa chân thực của sinh mệnh chính mình; khi không biết được tương lai của bản thân sẽ đi đâu về đâu, đời sống của mình khi nào thì kết thúc, thì có hát lên câu ca nào cũng có thể là câu ca cuối cùng của một kiếp sống, hát đấy mà như khóc đấy, nên mới có lời ca:

Vùng u tối loài sâu hát lên khúc ca cuối cùngMột đời bỏ ngỏ đêm hồngNgoài trời còn dâng nước lên mắt em

Tiếng ca là của con người, thế nhưng trong tâm thức của nhạc sĩ thì con người lại cũng sinh ra từ cát bụi và sẽ trở về thành cát bụi, vòng tuần hoàn luân hồi như thế không biết đã bắt đầu từ thuở nào trong quá khứ xa xăm, nên ông mới hát:

Tiếng ca bắt nguồn từ đất khô từ mưa gióTừ vào trong đá xưaĐến bây giờ… mắt đã mùTóc xanh đen vầng trán thơ

Con người được làm người từ đất đá của xa xưa, nhưng lúc được thân người đó cũng là lúc con người bị rơi vào cõi mê, đôi mắt thịt không nhìn thấy được chân tướng của vũ trụ và sinh mệnh, người trần mắt thịt không nhìn thấy được những điều kỳ diệu của thiên giới. Dù đã luân hồi bao kiếp cũng chỉ như đứa trẻ ngây thơ trong con mắt của thần Phật mà thôi. Ngây thơ đến độ cũng rất dễ quên đi những gì đã xảy ra, chẳng khác gì loài rong rêu nằm yên dưới đáy nước sâu chỉ không lâu sau cơn bão tố:

Dòng sông đó loài rong yên ngủ sâuMới hôm nào bão trên đầuLời ca đau trên cao

Khi đã quên được hay muốn quên đi những điều khó chịu gây sầu não trong cuộc sống, con người dễ đi sang một trạng thái đối lập, đó là sa đà vào những cuộc vui trần tục, âu cũng là để thăng bằng lại đời sống tinh thần, có vẻ như là một sự buông xuôi, mặc cho con tạo xoay vần.

Rồi từ đó loài sâu nửa đêm quên đi ưu phiềnĐể người về hát đêm hồng

Nhà nghiên cứu văn hóa Phan Văn Minh đã bàn về khía cạnh “Cảm thức sáng tạo ngôn ngữ trong ca khúc Trịnh” như sau:

Con người chúng ta có thể quên những điều mình đã làm, có thể là điều tốt mà cũng có thể là những điều làm tổn thương người khác; nhưng cũng giống như những dấu chân mà người khách bộ hành để lại trên con đường đất, dấu chân địa đàng mà chúng ta để lại trên cõi đời này có thể là vĩnh viễn không bao giờ bị bôi xóa, đó cũng là thông điệp mà nhạc sĩ dành cho kết thúc của bài hát: ‘Địa đàng còn in dấu chân… bước quên’, cũng là để nói rằng con người chúng ta phải chịu trách nhiệm cho chính những hành vi của mình trong kiếp sống này, chúng ta có thể quên, nhưng ‘ông trời’ không quên những việc tốt xấu mà chúng ta đã làm – thiện ác hữu báo, âu cũng là quy luật của vũ trụ này.

Về phần trình bày ca khúc này, Khánh Ly vẫn là người không thể bị thay thế. Sự truyền cảm của chị rất sâu và rất xa, dù khi đã qua đỉnh cao phong độ của chị nhưng vẫn “giữ được lửa” cho bài hát. Qua thời gian, rất nhiều ca sĩ có tên tuổi đều tìm cách thể hiện hát bài này.

“Phương và người sản xuất âm nhạc của đĩa này đã ban cho “Dấu chân địa đàng” một sự tái sinh. Cô muốn chứng minh rằng nhạc jazz hoàn toàn có thể hòa quyện cùng với tác phẩm của họ Trịnh. Dù đây là một tác phẩm lâu đời, nhưng với chất liệu jazz đầy đam mê lồng với những câu phiêu của Phương lộng lẫy, nó làm cho ca khúc trở nên đương đại như chưa từng có. Chất giọng hơi khàn đó của cô làm căng đầy hay cho nó trở nên thô ráp khi ca từ yêu cầu đã là một phần rất quan trọng tô điểm cho thẩm mỹ về jazz”.

Ca khúc này có thể nói là khá rộng đất cho những người hát sau Khánh Ly được sáng tạo phá cách, chẳng hạn ca sĩ Thu Phương thể hiện với phong cách và chất giọng mạnh mẽ nhưng cũng không làm cảm xúc của người nghe lệch đi nhiều so với các phiên bản trước đó. Nhưng hãy nghe trang Wikipedia khen ngợi về sự thể hiện ‘Dấu chân địa đàng’ của Thu Phương trong album riêng của cô có nhan đề “Như một lời chia tay’, phát hành năm 2005:

Hồng Nhung thể hiện ca khúc này với một sự trưởng thành và đằm thắm trong chất giọng, mang lại một cảm xúc bay bổng như thường thấy khi cô thể hiện các ca khúc của Trịnh Công Sơn. Có cảm giác như Hồng Nhung luôn giữ nguyên sự tự tin khi bước đi trong “thánh địa” âm nhạc của Trịnh Công Sơn.

Trịnh Công Sơn sáng tác để nói lên nhận thức của mình đối với cuộc đời, nhạc ông thấm nhuần tư tưởng phi bạo lực, phi chính trị, yêu đời, yêu người, và nhất là hướng thiện, hướng Phật, hòa hợp với vạn vật và vũ trụ.

Có thời nhạc của ông bị gán cho cái tên là ‘phản chiến’ và bị cấm đoán, nhưng nếu rạch ròi nghĩa đen của câu chữ thì ‘phản đối chiến tranh’ cũng là một hành vi cao đẹp, nếu nhìn dưới một giác độ khác thì đó cũng chính là góp phần ‘gìn giữ hòa bình’, đáng được nhận giải thưởng thay cho bị phê phán.

Ông không theo phe phái nào, mà thực sự là một nhạc sĩ của lòng nhân ái và bao dung, luôn theo đuổi những cảm xúc tươi mới của hiện thực cuộc sống ngõ hầu làm nguyên liệu cho sáng tác… Bản thân ông cũng tự nhận rằng: “Tôi chỉ là một tên hát rong đi qua miền đất này để hát lên những linh cảm của mình về những giấc mơ đời hư ảo…”. Ai còn nỡ trách cứ một con người như thế!

Trong năm 2017, dấu chân môi trường tổng thể của sáu loại sản phẩm của chúng tôi (Sữa Tắm, Chăm sóc dưỡng thể, Nước hoa, Chăm sóc tóc, Trang điểm và Chăm sóc da) đã cải thiện 3%. Mỗi loại Chăm sóc cơ thể và Nước hoa của chúng tôi đều được cải thiện 5%.

Hợp tác chặt chẽ với các nhà cung cấp của chúng tôi, chúng tôi đã đạt được tiến bộ này bằng cách thúc đẩy các thành phần bền vững và những thành phần được tạo ra bằng cách sử dụng phương pháp hóa học xanh (các quá trình làm giảm việc sử dụng hoặc sản xuất các hóa chất gây hại cho môi trường). Điều này được liên kết chặt chẽ với chương trình Thương Mại Cộng Đồng mở rộng của chúng tôi và tăng số lượng thành phần có nguồn gốc tự nhiên mà chúng tôi cung cấp.

Trong năm 2017, tổng điểm môi trường của tất cả các sản phẩm của chúng tôi đã tăng hơn 5%. Chúng tôi đã đưa ra 146 công thức sản phẩm mới, 95% trong số đó dẫn đến cải thiện dấu cân sinh học của tập sản phẩm. Tám sản phẩm mới không có tác động môi trường, được cải thiện chủ yếu là các sắc thái mới dựa trên các sản phẩm trang điểm hiện có với cùng số điểm môi trường như các sắc thái hiện có.

Từ tháng 1 năm 2018, chúng tôi đã điều chỉnh mục tiêu – kết quả của sự liên kết mới của chúng tôi với Natura & Co. Do đó, đây là năm cuối cùng chúng tôi sẽ công bố điểm dấu chân sinh học, vì đây là công cụ mà chúng tôi sử dụng dưới công ty mẹ trước đây và không còn có sẵn.